Fabulae/Fabeln (Lateinisch/Deutsch) E-Book

Phaedrus

• Herausgeber: Reclam Verlag
• Kategorie: Für Kinder und Jugendliche
• Serie: Great Papers Philosophie
• Sprache: Deutsch

Seitenzahl: 289

Veröffentlichungsjahr: 2023

Beschreibung

Ameise, Frosch, Fuchs, Hund, Kuh, Lamm, Löwe, Wolf – und allerlei Federvieh: Sie alle nehmen in den Fabeln des Phaedrus unsere menschlichen Verhaltensweisen an und halten uns so den Spiegel vor. Doch auch Menschen, mythische Figuren, Götter und sogar Gegenstände spielen mitunter die Hauptrolle. Die Texte sind nicht nur abwechslungsreich und unterhaltsam, sondern auch kurz – weshalb sie gern als Einstiegslektüre im Lateinunterricht gelesen werden. Diese Ausgabe enthält das gesamte Fabel-Corpus (126 Fabeln mit Pro- und Epilogen): den lateinischen Text, eine textnahe Übersetzung sowie erklärende Anmerkungen und ein umfassendes Nachwort. E-Book mit Seitenzählung der gedruckten Ausgabe: Buch und E-Book können parallel benutzt werden. 

Leseprobe

Phaedrus

FabulaeFabeln

Lateinisch/Deutsch

Herausgegeben und übersetzt von Carolin Ritter

Reclam

2023 Philipp Reclam jun. Verlag GmbH, Siemensstraße 32, 71254 Ditzingen

Covergestaltung: Cornelia Feyll, Friedrich Forssman

Gesamtherstellung: Philipp Reclam jun. Verlag GmbH, Siemensstraße 32, 71254 Ditzingen

Made in Germany 2023

RECLAM ist eine eingetragene Marke der Philipp Reclam jun. GmbH & Co. KG, Stuttgart

ISBN978-3-15-962137-1

ISBN der Buchausgabe 978-3-15-014340-7

www.reclam.de

Inhalt

Liber FabularumDas Buch der Fabeln

Liber primus

Liber secundus

Liber tertius

Liber quartus

Liber quintus

Appendix Perottina

Erstes Buch

Prolog

1. Der Wolf und das Lamm

2. Die Frösche forderten einen König

3. Die hochmütige Dohle und der Pfau

4. Der Hund, der ein Stück Fleisch durch einen Fluss trug

5. Die Kuh und die Ziege, das Schaf und der Löwe

6. Die Frösche an die Sonne

7. Der Fuchs zur Tragödienmaske

8. Der Wolf und der Kranich

9. Der Sperling als Ratgeber zum Hasen

10. Der Wolf und der Fuchs vor dem Affen als Richter

11. Der Esel und der Löwe auf der Jagd

12. Der Hirsch an der Quelle

13. Der Fuchs und der Rabe

14. Vom Schuster zum Arzt

15. Der Esel zu dem alten Hirten

16. Das Schaf, der Hirsch und der Wolf

17. Das Schaf, der Hund und der Wolf

18. Die gebärende Frau

19. Die gebärende Hündin

20. Die hungrigen Hunde

21. Der alte Löwe, der Eber, der Stier und der Esel

22. Das Wiesel und der Mensch

23. Der treue Hund

24. Der zerplatzte Frosch und das Rind

25. Die Hunde und die Krokodile

26. Der Fuchs und der Storch

27. Der Hund, der Schatz und der Geier

28. Die Füchsin und der Adler

29. Der Esel verspottet den Eber

30. Die Frösche fürchten die Kämpfe der Stiere

31. Der Falke und die Tauben

Zweites Buch

Prolog

1. Der junge Stier, der Löwe und der Räuber

2. Eine alte Frau und ein junges Mädchen lieben einen Jüngling

3. Äsop zu jemandem über den Erfolg von Übeltätern

4. Der Adler, die Katze und das Wildschwein

5. Ebenso Caesar zum Hausdiener

6. Der Adler und die Krähe

7. Zwei Maultiere als Lastenträger

8. Der Hirsch bei den Rindern

Epilog

Drittes Buch

Prolog

1. Die alte Frau zur Amphore

2. Der Panther und die Hirten

3. Äsop und der Bauer

4. Der Fleischer und der Affe

5. Äsop und der freche Kerl

6. Die Fliege und die Mauleselin

7. Der Wolf zum Hund

8. Die Schwester zu ihrem Bruder

9. Sokrates zu seinen Freunden

10. Der Dichter über Glauben und Nicht-Glauben

11. Der Eunuch zu einem unverschämten Kerl

12. Der junge Hahn zur Perle

13. Bienen und Drohnen vor der Wespe als Richter

14. Über Spiel und Ernst

15. Der Hund zum Lamm

16. Die Zikade und die Eule

17. Die Bäume unter dem Schutz der Götter

18. Der Pfau zu Juno über seine Stimme

19. Äsop antwortet einem Schwätzer

Epilog

Viertes Buch

Prolog

1. Der Esel und die Priester der Kybele

2. Der Dichter

3. Vom Fuchs und der Traube

4. Das Pferd und der Eber

5. Der Dichter

6. Die Schlacht der Mäuse und Wiesel

7. Phaedrus

8. Die Schlange beim Schmied

9. Der Fuchs und der Ziegenbock

10. Über die Fehler der Menschen

11. Der Dieb und die Lampe

12. Reichtum ist schlecht

13. Zwei Menschen – ein Lügner, ein Wahrheitsfreund – und Affen

14. Über den Löwen als König

15. Prometheus

16. Derselbe

17. Von den bärtigen Ziegen

18. Über das wechselhafte Glück der Menschen

19. Die Hunde schickten Gesandte zu Jupiter

20. Die Schlange. Schädliches Mitleid

21. Der Fuchs und der Drache

22. Phaedrus

23. Über Simonides

24. Der gebärende Berg

25. Die Ameise und die Fliege

26. Der Dichter

Epilog

Fünftes Buch

Prolog

1. König Demetrius und der Dichter Menander

2. Wanderer und ein Räuber

3. Der Kahlkopf und die Fliege

4. Die Gerste des Esels und des Ferkels

5. Der Possenreißer und der Bauer

6. Der Kahlkopf und ein Mann ohne Haare

7. Der unverschämte Pfeifenspieler

8. Die Zeit

9. Der Stier und das Kalb

10. Der alte Hund und der Jäger

Anhang Perottis

1. Der Affe und der Fuchs

2. Der Autor

3. Der Autor

4. Merkur und zwei Frauen

5. Prometheus und die List

6. Nichts bleibt lange verborgen

7. Der Autor

8. Der Autor

9. Äsop und der Schriftsteller

10. Pompeius Magnus und sein Soldat

11. Juno, Venus und die Henne

12. Der Hausherr und Äsop

13. Äsop und der siegreiche Athlet

14. Der Esel zur Lyra

15. Die Witwe und der Soldat

16. Zwei junge Verehrer, ein reicher und ein armer

17. Äsop und seine Herrin

18. Der Hahn, der von Katzen auf einer Sänfte getragen wird

19. Die gebärende Sau und der Wolf

20. Äsop und der flüchtige Sklave

21. Ein Pferd aus dem Viergespann, das an eine Mühle verkauft wurde

22. Ein hungriger Bär

23. Der Wanderer und der Rabe

24. Der Hirte und die Ziege

25. Die Schlange und die Eidechse

26. Die Krähe und das Schaf

27. Der Sklave und der Herr

28. Der Hase und der Rinderhirte

29. Die Hure und der junge Mann

30. Der Biber

31. Der Schmetterling und die Wespe

32. Die Lerche und der Fuchs

Anhang

Zu dieser Ausgabe

Anmerkungen

Literaturhinweise

Nachwort

[5]Liber FabularumDas Buch der Fabeln

[6]Liber primus

Prologus

Aesopus auctor quam materiam repperit,

hanc ego polivi versibus senariis.

Duplex libelli dos est: quod risum movet

et quod prudentis vitam consilio monet.

Calumniari si quis autem voluerit,

quod arbores loquantur, non tantum ferae,

fictis iocari nos meminerit fabulis.

1. Lupus et agnus

Ad rivum eundem lupus et agnus venerant

siti compulsi. Superior stabat lupus

longeque inferior agnus. Tunc fauce improba

latro incitatus iurgii causam intulit:

»Cur«, inquit, »turbulentam fecisti mihi

aquam bibenti?« Laniger contra timens:

»Qui possum, quaeso, facere, quod quereris, lupe?

A te decurrit ad meos haustus liquor.«

Repulsus ille veritatis viribus,

»Ante hos sex menses male«, ait, »dixisti mihi.«

Respondit agnus: »Equidem natus non eram.«

»Pater hercle tuus«, ille inquit, »male dixit mihi«;

atque ita correptum lacerat iniusta nece.

 Haec propter illos scripta est homines fabula,

qui fictis causis innocentes opprimunt.

[8]2. Ranae regem petierunt

Athenae cum florerent aequis legibus,

procax libertas civitatem miscuit

frenumque solvit pristinum licentia.

Hic conspiratis factionum partibus

arcem tyrannus occupat Pisistratus.

Cum tristem servitutem flerent Attici

(non quia crudelis ille, sed quoniam grave

omnino insuetis onus), et coepissent queri,

Aesopus talem tum fabellam rettulit:

 Ranae, vagantes liberis paludibus,

clamore magno regem petiere ab Iove,

qui dissolutos mores vi compesceret.

Pater deorum risit atque illis dedit

parvum tigillum, missum quod subito vadi

motu sonoque terruit pavidum genus.

Hoc mersum limo cum iaceret diutius,

forte una tacite profert e stagno caput

et explorato rege cunctas evocat.

Illae timore posito certatim annatant

lignumque supra turba petulans insilit.

Quod cum inquinassent omni contumelia,

alium rogantes regem misere ad Iovem,

inutilis quoniam esset qui fuerat datus.

Tum misit illis hydrum, qui dente aspero

corripere coepit singulas. Frustra necem

fugitant inertes, vocem praecludit metus.

Furtim igitur dant Mercurio mandata ad Iovem,

afflictis ut succurrat. Tunc contra deus:

[10]»Quia noluistis vestrum ferre«, inquit, »bonum,

malum perferte.« »Vos quoque, o cives«, ait,

»hoc sustinete, maius ne veniat, malum.«

3. Graculus superbus et pavo

Ne gloriari libeat alienis bonis

suoque potius habitu vitam degere,

Aesopus nobis hoc exemplum prodidit.

 Tumens inani graculus superbia

pennas, pavoni quae deciderant, sustulit

seque exornavit. Deinde contemnens suos

se immiscuit pavonum formoso gregi.

Illi impudenti pennas eripiunt avi

fugantque rostris. Male mulcatus graculus

redire maerens coepit ad proprium genus;

a quo repulsus tristem sustinuit notam.

Tum quidam ex illis, quos prius despexerat:

»Contentus nostris si fuisses sedibus

et quod natura dederat voluisses pati,

nec illam expertus esses contumeliam

nec hanc repulsam tua sentiret calamitas.«

4. Canis per fluvium carnem ferens

Amittit merito proprium qui alienum appetit.

Canis per flumen carnem cum ferret natans,

lympharum in speculo vidit simulacrum suum,

aliamque praedam ab alio cane ferri putans

eripere voluit; verum decepta aviditas

[12]et, quem tenebat, ore dimisit cibum

nec, quem petebat, potuit adeo attingere.

5. Vacca et capella, ovis et leo

Numquam est fidelis cum potente societas;

testatur haec fabella propositum meum.

 Vacca et capella et patiens ovis iniuriae

socii fuere cum leone in saltibus.

Hi cum cepissent cervum vasti corporis,

sic est locutus, partibus factis, leo:

»Ego primam tollo, nominor quoniam leo;

secundam, quia sum fortis, tribuetis mihi;

tum, quia plus valeo, me sequetur tertia;

malo afficietur si quis quartam tetigerit.«

 Sic totam praedam sola improbitas abstulit.

6. Ranae ad solem

Vicinis furis celebres vidit nuptias

Aesopus et continuo narrare incipit:

 Uxorem quondam Sol cum vellet ducere,

clamorem ranae sustulere ad sidera.

Convicio permotus quaerit Iuppiter

causam querelae. Quaedam tum stagni incola:

»Nunc«, inquit, »omnes unus exurit lacus

cogitque miseras arida sede emori.

Quidnam futurum est, si crearit liberos?«

[14]7. Vulpis ad personam tragicam

Personam tragicam forte vulpes viderat:

»O quanta species«, inquit, »cerebrum non habet!«

 Hoc illis dictum est, quibus honorem et gloriam

Fortuna tribuit, sensum communem abstulit.

8. Lupus et gruis

Qui pretium meriti ab improbis desiderat,

bis peccat: primum quoniam indignos adiuvat,

impune abire deinde quia iam non potest.

 Os devoratum fauce cum haereret lupi,

magno dolore victus coepit singulos

illicere pretio, ut illud extraherent malum.

Tandem persuasa est iure iurando gruis,

gulaeque credens colli longitudinem,

periculosam fecit medicinam lupo.

Pro quo cum pactum flagitaret praemium:

»Ingrata es«, inquit, »ore quae nostro caput

incolume abstuleris et mercedem postules!«

[16]9. Passer ad leporem consiliator

Sibi non cavere et aliis consilium dare

stultum esse paucis ostendamus versibus.

 Oppressum ab aquila, fletus edentem graves,

leporem obiurgabat passer: »Ubi pernicitas

nota«, inquit, »illa est? Quid ita cessarunt pedes?«

Dum loquitur, ipsum accipiter necopinum rapit

questuque vano clamitantem interficit.

Lepus semianimus: »Mortis en solacium!

Qui modo securus nostra irridebas mala,

simili querela fata deploras tua.«

10. Lupus et vulpis iudice simio

Quicumque turpi fraude semel innotuit,

etiam si verum dicit, amittit fidem.

Hoc attestatur brevis Aesopi fabula.

 Lupus arguebat vulpem furti crimine;

negabat illa se esse culpae proximam.

Tunc iudex inter illos sedit simius.

Uterque causam cum perorassent suam,

dixisse fertur simius sententiam:

»Tu non videris perdidisse quod petis;

te credo surripuisse quod pulchre negas.«

[18]11. Asinus et leo venantes

Virtutis expers, verbis iactans gloriam,

ignotos fallit, notis est derisui.

 Venari asello comite cum vellet leo,

contexit illum frutice et admonuit simul,

ut insueta voce terreret feras,

fugientes ipse exciperet. Hic auritulus

clamorem subito totis tollit viribus

novoque turbat bestias miraculo.

Quae dum paventes exitus notos petunt,

leonis affliguntur horrendo impetu.

Qui postquam caede fessus est, asinum evocat

iubetque vocem premere. Tunc ille insolens:

»Qualis videtur opera tibi vocis meae?«

»Insignis«, inquit, »sic ut, nisi nossem tuum

animum genusque, simili fugissem metu.«

12. Cervus ad fontem

Laudatis utiliora quae contempseris

saepe inveniri testis haec narratio est.

 Ad fontem cervus, cum bibisset, restitit

et in liquore vidit effigiem suam.

Ibi dum ramosa mirans laudat cornua

crurumque nimiam tenuitatem vituperat,

venantum subito vocibus conterritus

[20]per campum fugere coepit et cursu levi

canes elusit. Silva tum excepit ferum,

in qua retentis impeditus cornibus

lacerari coepit morsibus saevis canum.

Tunc moriens edidisse vocem hanc dicitur:

»O me infelicem, qui nunc demum intellego

utilia mihi quam fuerint quae despexeram,

et quae laudaram quantum luctus habuerint.«

13. Vulpis et corvus

Qui se laudari gaudet verbis subdolis,

fere dat poenas turpi paenitentia.

 Cum de fenestra corvus raptum caseum

comesse vellet, celsa residens arbore,

vulpes hunc vidit, deinde sic coepit loqui:

»O qui tuarum, corve, pennarum est nitor!

Quantum decoris corpore et vultu geris!

Si vocem haberes, nulla prior ales foret.«

At ille stultus, dum vult vocem ostendere,

emisit ore caseum, quem celeriter

dolosa vulpes avidis rapuit dentibus.

Tum demum ingemuit corvi deceptus stupor.

 [Hac re probatur quantum ingenium valet;

virtute semper praevalet sapientia.]

[22]14. Ex sutore medicus

Malus cum sutor inopia deperditus

medicinam ignoto facere coepisset loco

et venditaret falso antidotum nomine,

verbosis acquisivit sibi famam strophis.

Hic cum iaceret morbo confectus gravi

rex urbis, eius experiendi gratia

scyphum poposcit: fusa dein simulans aqua

miscere antidoto illius <se>se toxicum,

hoc bibere iussit ipsum posito praemio.

Timore mortis ille tum confessus est

non artis ulla medicum se prudentia,

verum stupore vulgi factum nobilem.

Rex advocata contione haec addidit:

»Quantae putatis esse vos dementiae,

qui capita vestra non dubitatis credere,

cui calceandos nemo commisit pedes?«

 Hoc pertinere vere ad illos dixerim,

quorum stultitia quaestus impudentiae est.

15. Asinus ad senem pastorem

In principatu commutando saepius

nil praeter domini nomen mutant pauperes.

Id esse verum parva haec fabella indicat.

 Asellum in prato timidus pascebat senex.

Is hostium clamore subito territus

[24]suadebat asino fugere, ne possent capi.

At ille lentus: »Quaeso, num binas mihi

clitellas impositurum victorem putas?«

Senex negavit: »Ergo quid refert mea

cui serviam, clitellas dum portem unicas?«

16. Ovis, cervus et lupus

Fraudator homines cum advocat sponsum improbos,

non rem expedire, sed mala videre expetit.

 Ovem rogabat cervus modium tritici

lupo sponsore. At illa praemetuens dolum:

»Rapere atque abire semper assuevit lupus;

tu de conspectu fugere veloci impetu.

Ubi vos requiram cum dies advenerit?«

17. Ovis, canis et lupus

Solent mendaces luere poenas malefici.

Calumniator ab ove cum peteret canis,

quem commendasse panem se contenderet,

lupus citatus testis non unum modo

deberi dixit, verum affirmavit decem.

Ovis damnata falso testimonio,

quod non debebat, solvit. Post paucos dies

bidens iacentem in fovea conspexit lupum:

»Haec«, inquit, »merces fraudis a superis datur.«

[26]18. Mulier parturiens

Nemo libenter recolit qui laesit locum.

Instante partu mulier actis mensibus

humi iacebat flebilis gemitus ciens.

Vir est hortatus, corpus lecto reciperet,

onus naturae melius quo deponeret.

»Minime«, inquit, »illo posse confido loco

malum finiri, quo conceptum est initio.«

19. Canis parturiens

Habent insidias hominis blanditiae mali;

quas ut vitemus versus subiecti monent.

 Canis parturiens cum rogasset alteram,

ut fetum in eius tugurio deponeret,

facile impetravit. Dein reposcenti locum

preces admovit, tempus exorans breve,

dum firmiores catulos posset ducere.

Hoc quoque consumpto flagitare validius

cubile coepit. »Si mihi et turbae meae

par«, inquit, »esse potueris, cedam loco.«

20. Canes familici

Stultum consilium non modo effectu caret,

sed ad perniciem quoque mortales devocat.

 Corium depressum in fluvio viderunt canes.

Id ut comesse extractum possent facilius,

aquam coepere ebibere: sed rupti prius

periere quam quod petierant contingerent.

21. Leo senex, aper, taurus et asinus

Quicumque amisit dignitatem pristinam,

ignavis etiam iocus est in casu gravi.

 Defectus annis et desertus viribus

leo cum iaceret spiritum extremum trahens,

aper fulmineis ad eum venit dentibus

et vindicavit ictu veterem iniuriam.

Infestis taurus mox confodit cornibus

hostile corpus. Asinus ut vidit ferum

impune laedi, calcibus frontem extudit.

At ille exspirans: »Fortes indigne tuli

mihi insultare: te, naturae dedecus,

quod ferre cogor, certe bis videor mori.«

22. Mustela et homo

Mustela ab homine prensa cum instantem necem

effugere vellet: »Parce, quaeso«, inquit, »mihi,

quae tibi molestis muribus purgo domum.«

Respondit ille: »Faceres si causa mea,

gratum esset et dedissem veniam supplici.

Nunc quia laboras ut fruaris reliquiis,

quas sunt rosuri, simul et ipsos devores,

[30]noli imputare vanum beneficium mihi.«

Atque ita locutus improbam leto dedit.

 Hoc in se dictum debent illi agnoscere,

quorum privata servit utilitas sibi,

et meritum inane iactant imprudentibus.

23. Canis fidelis

Repente liberalis stultis gratus est,

verum peritis irritos tendit dolos.

 Nocturnus cum fur panem misisset cani,

obiecto temptans an cibo posset capi:

»Heus«, inquit, »linguam vis meam praecludere,

ne latrem pro re domini? Multum falleris;

namque ista subita me iubet benignitas

vigilare, facias ne mea culpa lucrum.«

24. Rana rupta et bos

Inops, potentem dum vult imitari, perit.

In prato quondam rana conspexit bovem

et tacta invidia tantae magnitudinis

rugosam inflavit pellem: tum natos suos

interrogavit, an bove esset latior.

Illi negarunt. Rursus intendit cutem

maiore nisu et simili quaesivit modo,

quis maior esset. Illi dixerunt: »bovem«.

[32]Novissime indignata, dum vult validius

inflare sese, rupto iacuit corpore.

25. Canes et corcodilli

Consilia qui dant prava cautis hominibus,

et perdunt operam et deridentur turpiter.

 Canes currentes bibere in Nilo flumine,

a corcodillis ne rapiantur, traditum est.

Igitur cum currens bibere coepisset canis,

sic corcodillus: »Quamlibet lambe otio;

noli vereri.« At ille: »Facerem mehercule,

nisi esse scirem carnis te cupidum meae.«

26. Vulpis et ciconia

Nulli nocendum: si quis vero laeserit,

multandum simili iure fabella admonet.

 Vulpes ad cenam dicitur ciconiam

prior invitasse et illi in patina liquidam

posuisse sorbitionem, quam nullo modo

gustare esuriens potuerit ciconia.

Quae vulpem cum revocasset, intrito cibo

plenam lagonam posuit; huic rostrum inserens

satiatur ipsa et torquet convivam fame.

Quae cum lagonae collum frustra lamberet,

peregrinam sic locutam volucrem accepimus:

»Sua quisque exempla debet aequo animo pati.«

[34]27. Canis et thesaurus et vulturius

Haec res avaris esse conveniens potest

et qui, humiles nati, dici locupletes student.

 Humana effodiens ossa thesaurum canis

invenit et, violarat quia Manes deos,

iniecta est illi divitiarum cupiditas,

poenas ut sanctae Religioni penderet.

Itaque aurum dum custodit oblitus cibi,

fame est consumptus. Quem stans vulturius super

fertur locutus: »O canis, merito iaces,

qui concupisti subito regales opes,

trivio conceptus, educatus stercore.«

28. Vulpis et aquila

Quamvis sublimes debent humiles metuere,

vindicta docili quia patet sollertiae.

 Vulpinos catulos aquila quondam sustulit

nidoque posuit pullis, escam ut carperent.

Hanc persecuta mater orare incipit,

ne tantum miserae luctum importaret sibi.

Contempsit illa, tuta quippe ipso loco.

Vulpes ab ara rapuit ardentem facem

totamque flammis arborem circumdedit,

hosti dolorem damno miscens sanguinis.

Aquila, ut periclo mortis eriperet suos,

incolumes natos supplex vulpi tradidit.

[36]29. Asinus irridens aprum

Plerumque stulti risum dum captant levem,

gravi destringunt alios contumelia

et sibi nocivum concitant periculum.

 Asellus apro cum fuisset obvius:

»Salve«, inquit, »frater«. Ille indignans repudiat

officium et quaerit, cur sic mentiri velit.

Asinus demisso pene: »Similem si negas

tibi me esse, certe simile est hoc rostro tuo.«

Aper, cum vellet facere generosum impetum,

repressit iram et: »Facilis vindicta est mihi,

sed inquinari nolo ignavo sanguine.«

30. Ranae metuentes taurorum praelia

Humiles laborant ubi potentes dissident.

Rana in palude pugnam taurorum intuens,

»Heu, quanta nobis instat pernicies!«, ait.

Interrogata ab alia cur hoc diceret,

de principatu cum illi certarent gregis

longeque ab ipsis degerent vitam boves:

»Est statio separata ac diversum genus;

expulsus regno nemoris qui profugerit,

paludis in secreta veniet latibula

et proculcatas obteret duro pede.

Ita caput ad nostrum furor illorum pertinet.«

[38]31. Milvus et columbae

Qui se committit homini tutandum improbo,

auxilia dum requirit, exitium invenit.

 Columbae saepe cum fugissent milvum

et celeritate pennae vitassent necem,

consilium raptor vertit ad fallaciam

et genus inerme tali decepit dolo:

»Quare sollicitum potius aevum ducitis,

quam regem me creatis icto foedere,

qui vos ab omni tutas praestem iniuria?«

Illae credentes tradunt sese milvo;

qui regnum adeptus coepit vesci singulas

et exercere imperium saevis unguibus.

Tunc de reliquis una: »Merito plectimur.«

[40]Liber secundus

Prologus

Auctor

Exemplis continetur Aesopi genus;

nec aliud quicquam per fabellas quaeritur

quam corrigatur error ut mortalium

acuatque sese diligens industria.

Quicumque fuerit ergo narrandi iocus,

dum capiat aurem et servet propositum suum,

re commendatur, non auctoris nomine.

Equidem omni cura morem servabo senis;

sed si libuerit aliquid interponere,

dictorum sensus ut delectet varietas,

bonas in partes, lector, accipias velim,

ita si rependet illi brevitas gratiam.

Cuius verbosa ne sit commendatio,

attende, cur negare cupidis debeas,

modestis etiam offerre quod non petierint.

1. Iuvencus, leo et praedator

Super iuvencum stabat deiectum leo.

Praedator intervenit, partem postulans.

»Darem«, inquit, »nisi soleres per te sumere«;

et improbum reiecit. Forte innoxius

viator est deductus in eundem locum

feroque viso rettulit retro pedem.

Cui placidus ille: »Non est quod timeas«, ait,

»et, quae debetur pars tuae modestiae,

[42]audacter tolle.« Tunc diviso tergore

silvas petivit, homini ut accessum daret.

 Exemplum egregium prorsus et laudabile;

verum est aviditas dives et pauper pudor.

2. Anus diligens iuvenem, item puella

A feminis utcumque spoliari viros,

ament, amentur, nempe exemplis discimus.

 Aetatis mediae quendam mulier non rudis

tenebat, annos celans elegantia,

animosque eiusdem pulchra iuvenis ceperat.

Ambae, videri dum volunt illi pares,

capillos homini legere coepere invicem.

Qui se putaret fingi cura mulierum,

calvus repente factus est; nam funditus

canos puella, nigros anus evellerat.

3. Aesopus ad quendam de successu improborum

Laceratus quidam morsu vehementis canis,

tinctum cruore panem inmisit malefico,

audierat esse quod remedium vulneris.

Tunc sic Aesopus: »Noli coram pluribus

[44]hoc facere canibus, ne nos vivos devorent,

cum scierint esse tale culpae praemium.«

 Successus improborum plures allicit.

4. Aquila, feles et aper

Aquila in sublimi quercu nidum fecerat;

feles, cavernam nancta in media, pepererat;

sus nemoris cultrix fetum ad imam posuerat.

Tum fortuitum feles contubernium

fraude et scelesta sic evertit malitia.

Ad nidum scandit volucris: »Pernicies«, ait,

»tibi paratur, forsan et miserae mihi;

nam fodere terram quod vides cotidie

aprum insidiosum, quercum vult evertere,

ut nostram in plano facile progeniem opprimat.«

Terrore effuso et perturbatis sensibus

derepit ad cubile setosae suis:

»Magno«, inquit, »in periclo sunt nati tui;

nam, simul exieris pastum cum tenero grege,

aquila est parata rapere porcellos tibi.«

Hunc quoque timore postquam complevit locum,

dolosa tuto condidit sese cavo.

Inde evagata noctu suspenso pede,

ubi esca se replevit et prolem suam,

pavorem simulans prospicit toto die.

Ruinam metuens aquila ramis desidet;

aper rapinam vitans non prodit foras.

[46]Quid multa? Inedia sunt consumpti cum suis

felisque catulis largam praebuerunt dapem.

 Quantum homo bilinguis saepe concinnet mali,

documentum habere stulta credulitas potest.

5. Item Caesar ad atriensem

Est ardalionum quaedam Romae natio,

trepide concursans, occupata in otio,

gratis anhelans, multa agendo nihil agens,

sibi molesta et aliis odiosissima.

Hanc emendare, si tamen possum, volo

vera fabella: pretium est operae attendere.

 Caesar Tiberius cum petens Neapolim

in Misenensem villam venisset suam,

quae monte summo posita Luculli manu,

prospectat Siculum et respicit Tuscum mare:

ex alticinctis unus atriensibus,

cui tunica ab umeris linteo Pelusio

erat destricta, cirris dependentibus,

perambulante laeta domino viridia,

alveolo coepit ligneo conspargere

humum aestuantem, come officium iactitans,

sed deridetur. Inde notis flexibus

praecurrit alium in xystum, sedans pulverem.

Agnoscit hominem Caesar remque intellegit.

Id ut putavit esse nescio quid boni:

»Heus!«, inquit dominus. Ille enimvero assilit,

[48]donationis alacer certae gaudio.

Tum sic iocata est tanta maiestas ducis:

»Non multum egisti et opera nequiquam perit:

multo maioris alapae mecum veneunt.«

6. Aquila et cornix

Contra potentes nemo est munitus satis;

si vero accessit consiliator maleficus,

vis et nequitia quicquid oppugnant, ruit.

 Aquila in sublime sustulit testudinem.

Quae cum abdidisset cornea corpus domo

nec ullo pacto laedi posset condita,

venit per auras cornix et propter volans:

»Opimam sane praedam rapuisti unguibus;

sed nisi monstraro quid sit faciendum tibi,

gravi nequiquam te lassabit pondere.«

Promissa parte suadet, ut scopulum super

altis ab astris duram illidat corticem,

qua comminuta facile vescatur cibo.

Inducta verbis aquila, monitis paruit,

simul et magistrae large divisit dapem.

Sic tuta quae naturae fuerat munere,

impar duabus, occidit tristi nece.

[50]7. Muli duo et vectores

Muli gravati sarcinis ibant duo:

unus ferebat fiscos cum pecunia,

alter tumentes multo saccos hordeo.

Ille onere dives celsa cervice eminet

clarumque collo iactat tintinnabulum,

comes quieto sequitur et placido gradu.

Subito latrones ex insidiis advolant

interque caedem ferro mulum sauciant,

diripiunt nummos, neglegunt vile hordeum.

Spoliatus igitur casus cum fleret suos,

»Equidem«, inquit alter, »me contemptum gaudeo;

nam nil amisi nec sum laesus vulnere.«

 Hoc argumento tuta est hominum tenuitas,

magnae periclo sunt opes obnoxiae.

8. Cervus ad boves

Cervus nemorosis excitatus latibulis,

ut venatorum effugeret instantem necem,

caeco timore proximam villam petit

et opportuno se bovili condidit.

Hic bos latenti: »Quidnam voluisti tibi,

infelix, ultro qui ad necem cucurreris

hominumque tecto spiritum commiseris?«

At ille supplex: »Vos modo«, inquit, »parcite;

occasione rursus erumpam data.«

Spatium diei noctis excipiunt vices.

[52]Frondem bubulcus affert, nil adeo videt.

Eunt subinde et redeunt omnes rustici,

nemo animadvertit; transit etiam vilicus,

nec ille quicquam sentit. Tum gaudens ferus

bubus quietis agere coepit gratias,

hospitium adverso quod praestiterint tempore.

Respondit unus: »Salvum te cupimus quidem;

sed ille, qui oculos centum habet, si venerit,

magno in periclo vita vertetur tua.«

Haec inter ipse dominus a cena redit

et quia corruptos viderat nuper boves,

accedit ad praesepe: »Cur frondis parum est?

Stramenta desunt? Tollere haec aranea

quantum est laboris?« Dum scrutatur singula,

cervi quoque alta conspicatur cornua;

quem convocata iubet occidi familia

praedamque tollit. Haec significat fabula

dominum videre plurimum in rebus suis.

Epilogus

Auctor

Aesopi ingenio statuam posuere Attici

servumque collocarunt aeterna in basi,

patere honoris scirent ut cuncti viam

nec generi tribui, sed virtuti gloriam.

Quoniam occuparat, alter ne primus foret,

ne solus esset studui; quod superfuit:

nec haec invidia, verum est aemulatio.

Quod si labori faverit Latium meo,

[54]plures habebit, quos opponat Graeciae.

Si Livor obtrectare curam voluerit,

non tamen eripiet laudis conscientiam.

Si nostrum studium ad aures pervenit tuas

et arte fictas animus sentit fabulas,

omnem querelam submovet felicitas.

Sin autem doctus illis occurrit labor,

sinistra quos in lucem natura extulit

nec quicquam possunt nisi meliores carpere,

fatale exitium corde durato feram,

donec Fortunam criminis pudeat sui.

[56]Liber tertius

Prologus

Phaedrus ad Eutychum

Phaedri libellos legere si desideras,

vaces oportet, Eutyche, a negotiis,

ut liber animus sentiat vim carminis.

»Verum«, inquis, »tanti non est ingenium tuum,

momentum ut horae pereat officiis meis.«

Non ergo causa est manibus id tangi tuis,

quod occupatis auribus non convenit.

Fortasse dices: »Aliquae venient feriae,

quae me soluto pectore ad studium vocent.«

Legesne, quaeso, potius viles nenias,

impendas curam quam rei domesticae,

reddas amicis tempora, uxori vaces,

animum relaxes, otium des corpori,

ut assuetam fortius praestes vicem?

Mutandum tibi propositum est et vitae genus,

intrare si Musarum limen cogitas.

Ego, quem Pierio mater enixa est iugo,

in quo tonanti sancta Mnemosyne Iovi,

fecunda novies, Artium peperit chorum,

quamvis in ipsa paene natus sim schola

curamque habendi penitus corde eraserim

et laude invicta vitam in hanc incubuerim,

fastidiose tamen in coetum recipior.

Quid credis illi accidere, qui magnas opes

exaggerare quaerit omni vigilia,

[58]docto labori dulce praeponens lucrum?

Sed iam quodcumque fuerit, ut dixit Sinon,

ad regem cum Dardaniae perductus foret:

librum exarabo tertium Aesopi stilo,

honori et meritis dedicans illum tuis.

Quem si leges, laetabor; sin autem minus,

habebunt certe quo se oblectent posteri.

 Nunc, fabularum cur sit inventum genus,

brevi docebo. Servitus obnoxia,

quia quae volebat non audebat dicere,

affectus proprios in fabellas transtulit

calumniamque fictis elusit iocis.

Ego porro illius semita feci viam

et cogitavi plura quam reliquerat,

in calamitatem deligens quaedam meam.

Quod si accusator alius Seiano foret,

si testis alius, iudex alius denique,

dignum faterer esse me tantis malis,

nec his dolorem delenirem remediis.

Suspicione si quis errabit sua

et rapiet ad se quod erit commune omnium,

stulte nudabit animi conscientiam.

Huic excusatum me velim nihilo minus:

neque enim notare singulos mens est mihi,

verum ipsam vitam et mores hominum ostendere.

 Rem me professum dicet fors aliquis gravem.

Si Phryx Aesopus potuit, Anacharsis Scytha

aeternam famam condere ingenio suo:

[60]ego, litteratae qui sum propior Graeciae,

cur somno inerti deseram patriae decus,

Threissa cum gens numeret auctores suos

Linoque Apollo sit parens, Musa Orpheo,

qui saxa cantu movit et domuit feras

Hebrique tenuit impetus dulci mora?

Ergo hinc abesto, Livor, ne frustra gemas,

quoniam mihi sollemnis debetur gloria.

 Induxi te ad legendum? Sincerum mihi

candore noto reddas iudicium peto.

1. Anus ad amphoram

Anus iacere vidit epotam amphoram,

adhuc Falerna faece e testa nobili

odorem quae iucundum late spargeret.

Hunc postquam totis avida traxit naribus:

»O suavis anima! Quale te dicam bonum

antehac fuisse, tales cum sint reliquiae?« 

 Hoc quo pertineat, dicet qui me noverit.

2. Panthera et pastores

Solet a despectis par referri gratia.

Panthera imprudens olim in foveam decidit.

Videre agrestes: alii fustes congerunt,

alii onerant saxis; quidam contra miseriti

periturae quippe, quamvis nemo laederet,

misere panem, ut sustineret spiritum.

[62]Nox insecuta est: abeunt securi domum,

quasi inventuri mortuam postridie.

At illa, vires ut refecit languidas,

veloci saltu fovea sese liberat

et in cubile concito properat gradu.

Paucis diebus interpositis provolat,

pecus trucidat, ipsos pastores necat

et cuncta vastans saevit irato impetu.

Tum sibi timentes, qui ferae pepercerant,

damnum haud recusant, tantum pro vita rogant.

At illa: »Memini qui me saxo petierit,

qui panem dederit; vos timere absistite;

illis revertor hostis, qui me laeserunt.«

3. Aesopus et rusticus

Usu peritus hariolo veracior

vulgo esse fertur, causa sed non dicitur,

notescet quae nunc primum fabella mea.

 Habenti cuidam pecora pepererunt oves

agnos humano capite. Monstro territus

ad consulendos currit maerens hariolos.

Hic pertinere ad domini respondet caput

et avertendum victima periculum.

Ille autem affirmat coniugem esse adulteram

et insitivos significari liberos,

sed expiari posse maiore hostia.

Quid multa? Variis dissident sententiis

hominisque curam cura maiore aggravant.

[64]Aesopus ibi stans, naris emunctae senex,

natura numquam verba cui potuit dare:

»Si procurare vis ostentum, rustice,

uxores«, inquit, »da tuis pastoribus.«

4. Lanius et simius

Pendere ad lanium quidam vidit simium,

inter reliquas merces atque obsonia;

quaesivit quidnam saperet. Tum lanius iocans:

»Quale«, inquit, »caput est, talis praestatur sapor.«

 Ridicule magis hoc dictum quam vere aestimo;

quando et formosos saepe inveni pessimos,

et turpi facie multos cognovi optimos.

5. Aesopus et petulans

Successus ad perniciem multos devocat.

Aesopo quidam petulans lapidem impegerat.

»Tanto«, inquit, »melior!« Assem deinde illi dedit,

sic prosecutus: »Plus non habeo mehercules,

sed, unde accipere possis, monstrabo tibi.

Venit ecce dives et potens: huic similiter

impinge lapidem et dignum accipies praemium.«

Persuasus ille fecit quod monitus fuit;

sed spes fefellit impudentem audaciam:

comprensus namque poenas persolvit cruce.

[66]6. Musca et mula

Musca in temone sedit et mulam increpans:

»Quam tarda es!«, inquit. »Non vis citius progredi?

Vide, ne dolone collum compungam tibi.«

Respondit illa: »Verbis non moveor tuis;

sed istum timeo sella qui prima sedens

iugum flagello temperat lento meum

et ora frenis continet spumantibus.

Quapropter aufer frivolam insolentiam;

nam et ubi tricandum et ubi sit currendum scio.«

 Hac derideri fabula merito potest,

qui sine virtute vanas exercet minas.

7. Lupus ad canem

Quam dulcis sit libertas, breviter proloquar.

Cani perpasto macie confectus lupus

forte occucurrit. Dein salutati invicem

ut restiterunt: »Unde sic, quaeso, nites?

Aut quo cibo fecisti tantum corporis?

Ego, qui sum longe fortior, pereo fame.«

Canis simpliciter: »Eadem est condicio tibi,

praestare domino si par officium potes.« 

»Quod?«, inquit ille. »Custos ut sis liminis,

a furibus tuearis et noctu domum.«

»Ego vero sum paratus: nunc patior nives

imbresque in silvis asperam vitam trahens.

Quanto est facilius mihi sub tecto vivere

[68]et otiosum largo satiari cibo!«

»Veni ergo mecum.« Dum procedunt, aspicit

lupus a catena collum detritum cani.

»Unde hoc, amice?« »Nihil est.« »Dic, sodes, tamen.« 

»Quia videor acer, alligant me interdiu,

luce ut quiescam et vigilem, nox cum venerit:

crepusculo solutus, qua visum est, vagor.

Affertur ultro panis; de mensa sua

dat ossa dominus; frusta iactat familia

et, quod fastidit quisque, pulmentarium.

Sic sine labore venter impletur meus.«

»Age, si quo abire est animus, est licentia?«

»Non plane est«, inquit. »Fruere, quae laudas, canis:

regnare nolo, liber ut non sim mihi.«

8. Soror ad fratrem

Praecepto monitus saepe te considera.

Habebat quidam filiam turpissimam

idemque insignem pulchra facie filium.

Hi, speculum in cathedra matris ut positum fuit,

pueriliter ludentes forte inspexerunt.

Hic se formosum iactat; illa irascitur

nec gloriantis sustinet fratris iocos,

accipiens – quid enim? – cuncta in contumeliam.

Ergo ad patrem decurrit laesura invicem

magnaque invidia criminatur filium,

vir natus quod rem feminarum tetigerit.

[70]Amplexus ille utrumque et carpens oscula

dulcemque in ambos caritatem partiens:

»Cotidie«, inquit, »speculo vos uti volo:

tu formam ne corrumpas nequitiae malis,

tu faciem ut istam moribus vincas bonis.«

9. Socrates ad amicos

Vulgare amici nomen, sed rara est fides.

Cum parvas aedes sibi fundaret Socrates

(cuius non fugio mortem, si famam assequar,

et cedo invidiae, dummodo absolvar cinis),

ex populo sic nescio quis, ut fieri solet:

»Quaeso, tam angustam talis vir ponis domum?«

»Utinam«, inquit, »veris hanc amicis impleam!«

10. Poeta de credere et non credere

Periculosum est credere et non credere.

Utriusque exemplum breviter exponam rei.

 Hippolytus obiit, quia novercae creditum est;

Cassandrae quia non creditum, ruit Ilium.

Ergo exploranda est veritas multum, prius

quam stulta prave iudicet sententia.

Sed fabulosam ne vetustatem eleves,

narrabo tibi memoria quod factum est mea.

 Maritus quidam cum diligeret coniugem

togamque puram iam pararet filio,

seductus in secretum a liberto est suo,

[72]sperante heredem suffici se proximum.

Qui cum de puero multa mentitus foret

et plura de flagitiis castae mulieris,

adiecit id, quod sentiebat maxime

doliturum amanti, ventitare adulterum

stuproque turpi pollui famam domus.

Incensus ille falso uxoris crimine

simulavit iter ad villam clamque in oppido

subsedit: deinde noctu subito ianuam

intravit, recta cubiculum uxoris petens,

in quo dormire mater natum iusserat,

aetatem adultam servans diligentius.

Dum quaerunt lumen, dum concursant familia,

irae furentis impetum non sustinens

ad lectum vadit, temptat in tenebris caput.

Ut sentit tonsum, gladio pectus transigit,

nihil respiciens, dum dolorem vindicet.

Lucerna allata, simul aspexit filium

sanctamque uxorem dormientem cubiculo,

sopita primo quae nil somno senserat;

repraesentavit in se poenam facinoris

et ferro incubuit, quod credulitas strinxerat.

Accusatores postularunt mulierem

Romamque pertraxerunt ad centumviros.

Maligna insontem deprimit suspicio,

quod bona possideat. Stant patroni fortiter

causam tuentes innocentis feminae.

 A Divo Augusto tunc petiere iudices,

ut adiuvaret iuris iurandi fidem,

quod ipsos error implicuisset criminis.

Qui postquam tenebras dispulit calumniae

certumque fontem veritatis repperit:

»Luat«, inquit, »poenas causa libertus mali;

namque orbam nato simul et privatam viro

miserandam potius quam damnandam existimo.

Quod si delata perscrutatus crimina

paterfamilias esset, si mendacium

subtiliter limasset, a radicibus

non evertisset scelere funesto domum.«

 Nil spernat auris, nec tamen credat statim,

quandoquidem et illi peccant quos minime putes,

et qui non peccant impugnantur fraudibus.

 Hoc admonere simplices etiam potest,

opinione alterius ne quid ponderent.

Ambitio namque dissidens mortalium

aut gratiae subscribit aut odio suo.

Erit ille notus quem per te cognoveris.

 Haec exsecutus sum propterea pluribus,

brevitate nimia quoniam quosdam offendimus.

11. Eunuchus ad improbum

Eunuchus litigabat cum quodam improbo,

qui super obscena dicta et petulans iurgium

damnum insectatus est amissi corporis.

[76]»En«, ait, »hoc unum est, cur laborem validius,

integritatis testes quia desunt mihi.

Sed quid Fortunae, stulte, delictum arguis?

Id demum est homini turpe, quod meruit pati.«

12. Pullus ad margaritam