Die Jüngere Edda - Altnordisch und deutsch E-Book

Árpád Baron von Nahodyl Neményi

• Herausgeber: Books on Demand
• Kategorie: Religion und Spiritualität
• Sprache: Deutsch
• Veröffentlichungsjahr: 2017

Seitenzahl: 130

Beschreibung

Die Jüngere Edda, um 1220 unter Verwendung älterer Götterlieder durch den Isländer Snorri Sturluson zusammengestellt, ist eine der wichtigsten Quellen für die germanische Mythologie. Das erste Stück, Gylfaginning, enthält aus dem Munde der Götter eine vollständige Darstellung des altheidnischen Weltbildes, von der Schöpfung der Welt bis zu ihrem Untergang und Neuentstehen. Weitere Mythen erzählt der Gott Bragi im zweiten Hauptstück, den Bragerödur. Beide sind hier vollständig in altnordischer und deutscher Sprache enthalten, wobei links der altnordische Text steht, rechts die deutsche Übersetzung. Außerdem sind die Göttermythen der Skaldskaparmal oder Dichtersprache enthalten. Die Götterlieder der Älteren Edda sind im 2. Band, Götterlieder der Edda - Altnordisch und Deutsch, enthalten.

Leseprobe

Inhalt

Vorwort

Gylfaginning

Bragarœður

Skáldskaparmál

Grottasöngur

Glossar

Vorwort

Mehrfach wurde ich gebeten, doch einmal eine Ausgabe der Götterlieder der Edda in normalisiertem Original und korrigierter deutscher Übersetzung herauszubringen. Diesem Wunsch komme ich nunmehr nach, allerdings lasse ich die Ausgabe mit den wichtigen Teilen der Jüngeren Edda beginnen, die Götterlieder der Älteren Edda folgen danach im 2. Band. Das ist auch die Reihenfolge, in der man die Edda lesen sollte, um sie leichter verstehen zu können. Die Jüngere Edda, die der isländische Gelehrte, Gesetzessprecher und Gode Snorri Sturluson (1178 oder 1179 – 23. 9. 1241) aus älteren Liedern zusammenstellte, ist quasi eine Erläuterung zu den Götterliedern der Älteren Edda.

Den nach meinen Forschungen nicht von Snorri Sturluson stammenden Prolog lasse ich weg. In ihm finden wir Namen für Länder, die zu Snorris Zeit noch nicht existierten, wie etwa die Tyrkir (Türken) in Tyrkland, die bekanntlich erst Mitte des 14. Jh. in Byzanz eingefallen sind, zu Snorris Lebzeiten noch gar nicht auf der Bildfläche erschienen waren. Auch Saxo Grammaticus (gegen 1200) spricht nur von Byzanz, was er mit der Götterwelt Asgard gleichsetzte. Der Prolog wurde also nachträglich angefügt, wie auch weitere Teile der Skáldskaparmál; sie dokumentieren den Versuch eines späteren christlichen Bearbeiters, die alte Mythensammlung zu einem bloßen Lehrbuch für Skalden (Dichter) umzuändern und die Götter auf Personen der griechischen Heldensage zurückzuführen und können hier nicht übergangen werden. Aber die 414 Skaldenstrophen und dichterischen Erklärungen muß ich weglassen, da deren Übersetzung zu umfangreich würde. Allein die vollständige Übersetzung der Skáldskaparmál würde in kleiner Schrift 150 Seiten erfordern, ohne den Originaltext. So muß ich mich also auf die dort eingestreuten mythologischen Erzählungen beschränken, einschließlich des Liedes Grottasöngur, alle skaldischen Erklärungen, Strophen oder auch die Erzählungen aus der Heldensage kann ich hier leider nicht anführen.

Vollständig aber ist der wichtigste Teil der Jüngeren Edda, die Gylfaginning (die Übersetzung dieses Titels mit „Gylfis Verblendung“ oder „Gylfis Blendwerk“ in Edda-Ausgaben ist eindeutig falsch) hier enthalten. Das Lied Bragarœður ist der Prolog zu den Skáldskaparmál und als eigenständiges Lied vom späteren Bearbeiter aufgegeben worden; ich füge es hier wieder als eigenes Lied – gleichfalls vollständig – an.

Der Name „Edda“ bedeutet „Urgroßmutter“ und weist damit auf die uralte mündliche Überlieferung dieser heiligen Mythen hin.

Es ist hier nicht der Platz, um die Theorien über Name und Entstehungszeit der Edda zu behandeln; auch kann ich den Text hier nur unkommentiert abdrucken. Zum tieferen Verständnis der Strophen, insbesondere der darin vorkommenden Namen und Mythen ist ein ausführlicher Kommentar notwendig, den ich ab 2008 in drei Bänden für die Götterlieder der Älteren Edda und einem Band für die Jüngere Edda herausgebracht habe.

In der vorliegenden Ausgabe findet sich nur der Text, wobei ich mich in erster Linie um die Richtigkeit der Übersetzung bemühte, daher nicht so sehr auf den Sprachklang oder den Stabreim achten konnte. Die klassischen Übersetzungen haben hingegen zuerst den Sprachklang zu erhalten versucht und sich weniger um inhaltliche Genauigkeit gekümmert.

Ich habe meiner Übersetzung die Fassung von Karl Simrock zugrunde gelegt und die Fehler dieser schon 1851 entstandenen Übersetzung korrigiert. Das bedeutet aber nicht, daß nicht weiterhin Fehler enthalten sind – die Eddamythen sind dunkel und eine Übersetzung ist immer ein wenig auch eine Interpretation, aber der direkte Vergleich mit dem altnordischen Original ist nun jedenfalls möglich.

Es geht mir in diesem Buch nicht darum, die Abweichungen der verschiedenen Handschriften der Edda aufzuzeigen; Teile, oft einzelne Füllworte, die sich nur in einzelnen Handschriften finden, klammere ich mit runden Klammern ein.

Zur besseren Übersichtlichkeit verwende ich für den deutschen Text die deutsche Frakurschrift, während das altnordische Original in lateinischer Schrift gesetzt ist. Die Sonderzeichen des Altnordischen gebe ich im deutschen Text mit einfachen deutschen Buchstaben wieder, die Originalschreibweisen der Namen kann man durch Blick auf den Originaltext sehen.

Der Originaltext folgt im Wesentlichen der von Heimir Pálsson herausgegebenen normalisierten Textfassung (Reykjavík 1984).

Einige in den Texten vorkommende Begriffe führe ich am Ende in einem kurzen Glossar auf.

Géza Árpád v. Nahodyl Neményi

Gylfaginning

(1. Gylfi konungur réð þar löndum er nú heitir Svíþjóð. Frá honum er það sagt að hann gaf einni farandi konu að launum skemmtunar sinnar eitt plógsland í ríki sínu það er fjórir öxn drægi upp dag og nótt. En sú kona var ein af ása ætt, hún er nefnd Gefjun. Hún tók fjóra öxn norðan úr Jötunheimum, en það voru synir jötuns (nökkurs) og hennar, og setti þá fyrir plóg. En plógurinn gekk svo hart og djúpt að upp leysti landit, og drógu öxnirnir það land út á hafið og vestur og námu staðar í sundi nokkru. Þar setti Gefjun landið og gaf nafn og kallaði Selund. Og þar sem landið hafði upp gengið var þar eftir vatn. Það er nú Lögurinn kallaður í Svíþióð, og liggja svo víkur í Leginum sem nes í Selundi. Svo segir Bragi skáld gamli:

Gefjun dró frá Gylfa glöð djúpröðul óðla,

svo að af rennirauknum rauk, Danmarkar auka;

báru öxn og átta ennitungl þar (er) gengu

fyrir vineyjar víðri valrauf, fjögur höfuð.)

2. Gylfi konungr var maður vitr ok fiölkunnugur. Hann undraðist það mjög er ásafólk var svo kunnugt að allir hlutir gengu að vilia þeirra. Það hugsaði hann hvort það myndi vera af eðli sjálfra þeirra eða myndi því valda goðmögn þau er þeir blótuðu. Hann byrjaði ferð sína til Ásgarðs og fór með laun og brá á sig gamals manns líki og dulðist svo. En æsir voru því vísari að þeir höfðu spádóm, og sáu þeir ferð hans fyrr en hann kom og gerðu í móti honum sjónhverfingar. En er hann kom (inn) í borgina, þá sá hann þar háa höll svo að varla mátti hann sjá yfir hana. Þak hennar var lagt

gylltum skjöldum svo sem spónþak. Svo segir Þjóðólfur hinn hvinverski, að Valhöll var skjöldum þökt:

Á baki létu blíkja, barðir váru grjóti,

Sváfnis salnæfrar seggir hyggjandi.

Gylfi sá mann í hallardurunum, og lék að handsöxum og hafði sjö senn á lofti. Sá spurði hann fyrr að nafni. Hann nefndist Gangleri og kominn af refilstígum og beiddist að sækja til náttstaðar og spurði hverr höllina átti. Hann svarar að það var konungr þeira, „En fylgja má ek þér að sjá hann. Skaltu þá sjálfur spyrja hann nafns,“ og snerist sá maður fyrir honum inn í höllina, en hann gekk eftir og þegar laukst hurðin á hæla honum. Þar sá hann mörg gólf og margt fólk, sumt með leikum, sumir drukku, sumir með vopnum og börðust. Þá litaðist hann um og þótti margir hlutir ótrúlegir þeir er hann sá. Þá mælti hann:

„Gáttir allar, áðr gangi fram,

um skyggnask skyli,

því að óvíst er að vita hvar óvinir sitia

á fleti fyrir.“

Hann sá þrjú hásæti og hvert upp frá öðru og sátu þrír menn, sinn í hverju.

Þá spurði hann hvert nafn höfðingja þeirra væri.

Sá svarar er hann leiddi inn að sá er í hinu neðsta hásæti sat var konungur

„og heitir Hár, en þar næst sá, er heitir Jafnhár, en sá ofast er Þriðji heitir.“

Þá spyr Hárr komandann hvort fleira er erindi hans, en heimill er matur og drykkur honum sem öllum þar í Hávahöll. Hann segir að fyrst vill hann spyrja ef nokkur er fróður maður inni.

Hár segir að hann komi eigi heill út nema hann sé fróðari, og

„stattu fram meðan þú fregn,

sitja skal sá er segir.“

Gangleri hóf svo mál sitt: „Hverr er æðstur eða elstur allra goða?“

Hár segir: „Sá heitir Alföður að voru máli, en í Ásgarði hinum forna átti hann tólf nöfn. Eitt er Alföður, annað er Herran eða Herjan, þriðia er Nikar eða Hnikar, fjórða er Nikuss eða Hnikuður, fimmta Fjölnir, sjötta Óski, sjöunda Ómi, áttunda Bifliði eða Biflindi, níunda Sviðurr, tíunda Sviðrir, ellefta Viðrir, tólfta Jálg eða Jálkur.“

Þá spyr Gangleri: „Hvar er sá guð eða hvað má hann eða hvað hefur hann unnið framaverka?“

Hár segir: „Lifir hann of allar aldir og stjórnar öllu ríki sínu og ræður öllum hlutum, stórum og smáum.“

Þá mælti Jafnhárr: „Hann smíðaði himin og jörð og loftin og alla eign þeirra.“

Þá mælti Þriðji: „Hitt er (þó) mest er hann gerði manninn og gaf honum önd þá er lifa skal og aldrei týnast, þótt líkaminn fúni að moldu eða brenni að ösku. Og skulu allir menn lifa, þeir er rétt eru siðaðir, og vera með honum sjálfum þar sem heitir Gimlé (eða Vingólf), en vondir menn fara til Heljar og þaðan í Niflhel, það er niður í inn níunda heim.“ Þá mælti Gangleri: „Hvað hafðist hann áð aður en himinn og jörð væru gjör?“

Þá svarar Hár: „Þá var hann með hrímþursum.“

4. Gangleri mælti: „Hvað var upphaf eða hversu hófst, eða hvað var áður?“

Hár svarar: „Svo sem segir í Völuspá:

Ár var alda, það er ekki var,

var-a sandr né sær né svalar unnir;

jörð fannst eigi né upphiminn,

gap var Ginnunga, en gras ekki.“

Þá mælti Jafnhárr: „Fyrr var það mörgum öldum en jörð var sköpuð er Niflheimur var gjör, og í honum miðjum liggur brunnur sá er Hvergelmir heitir, og þaðan af falla þær ár er svo heita: Svöl, Gunnþrá, Fjörm, Fimbulþul, Slíður og Hríð, Sylgur og Ylgur, Víð, Leiftur. Gjöll er næst Helgrindum.“

Þá mælti Þriðji: „Fyrst var þó sá heimur í suðurhálfu er Múspell heitir. Hann er liós og heitur, sú átt er logandi og brennandi, er hann og ófær þeim er þar eru útlendir og eigi eiga þar óðöl. Sá er Surtur nefndur er þar situr á landsenda til landvarnar. Hann hefur logandi sverð og í enda veraldar mun hann fara og herja og sigra öll goðin og brenna allan heim með eldi. Svá segir í Völuspá:

Surtr fer sunnan með svigalævi,

skín af sverði sól valtíva;

grjótbjörg gnata, en gífr rata,

troða halir helveg, en himinn klofnar.“

5. Gangleri mælti: „Hversu skipaðist áður en ættirnar yrðu eða aukaðist mannfólkið?“

Þá mælti Hár: „Ár þær, er kallaðar eru Élivogar, þá er þær voru svo langt komnar frá uppsprettunni að eiturkvika sú er þar fylgdi harðnaði svo sem sindur þat er rennur úr eldinum, þá varð það ís. Og þá er sá ís gaf staðar og rann eigi, þá hélaði yfir þannig (en) úr þat er af stóð eitrinu (og) fraus að hrími, og jók hrímið hvert yfir annað allt í Ginnungagap.“

Þá mælti Jafnhár: „Ginnungagap, það er vissi til norðurættar, fylltist með þunga og höfugleik íss og hríms og inn í frá úr og gustur. En hinn syðri hlutur Ginnungagaps léttist móti gneistum og síum þeim er flugu úr Múspellsheimi.“

Þá mælti Þriðji: „Svo sem kalt stóð af Niflheimi og allir hlutir grimmir, svo var (allt) það er vissi námunda Múspelli heitt og ljóst. En Ginnungagap var svo hlætt sem loft vindlaust. Og þá er mættist hrímin og blær hitans, svo að bráðnaði og draup, og af þeim kvikudropum kviknaði með krafti þess er til sendi hitann og varð manns líkandi og var sá nefndur Ýmir, en hrímþursar kalla hann Aurgelmi, og eru þaðan komnar ættir hrímþursa, svo sem segir í Völuspá hinni skömmu:

Eru völur allar frá Viðólfi,

vitkar allir frá Vilmeiði,

en seiðberendr frá Svarthöfða,

allir jötnar frá Ými komnir.

En hér segir svo Vafþrúðnir jötunn:

Hvaðan Aurgelmir kom

með jötna sonum

fyrst hinn fróði jötunn:

Úr Élivogum stukku eiturdropar

og óx uns úr varð jötunn;

þar órar ættir kómu allar saman;

því er það æ allt til atalt.“

Þá mælti Gangleri: „Hvernig óxu ættir þaðan eða skapaðist svo að fleiri menn urðu? Eða trúir þú þann guð er nú sagðir þú frá?“

Þá svarar Hár: „Fyr engan mun játum vér hann guð. Hann var illur og allir hans ættmenn, þá köllum vér hrímþursa. Og svo er sagt að þá er hann svaf fekk hann sveita. Þá óx undir vinstri hönd honum maður og kona, og annar fótur hans gat son við öðrum. En þaðan af kómu ættir, það eru hrímþursar. Hinn gamli hrímþurs, hann köllum vér Ými.“

6. Þá mælti Gangleri: „Hvar byggði Ýmir, eða við hvað lifði hann?“

Hár svarar: „Næst var það þá er hrímið draup að þar varð af kýr sú er Auðhumla hét, en fjórar mjólkár runnu úr spenum hennar, og fæddi hon Ými.“

Þá mælti Gangleri: „Við hvað fæddist kýrin?“

Hár svarar: „Hún sleikti hrímsteinana er saltir voru. Og hinn fyrsta dag er hún sleikti steina kom úr steininum að kveldi mannshár, annan dag mannshöfuð, þriðja dag var þar allur maður. Sá er nefndur Búri. Hann var fagur álitum, mikill og máttugur. Hann gat son þann er Bor hét, hann fekk þeirrar konu er Bestla hét, dóttir Bölþorns jötuns, og fengu þau þrjá sonu. Hét einn Óðinn, annarr Vilji, þriðji Vé. Og það er mín trúa að sá Óðinn og hans bræður munu vera stýrandi himins og jarðar. Það ætlum vér að hann muni svo heita. Svo heitir sá maður er vér vitum mestan og ágætastan, og vel megið þér hann láta svo heita.“

7. Þá mælti Gangleri: „Hvað varð þá um þeirra sætt, eða hvárir voru ríkari?“

Þá svarar Hár: „Synir Bors drápu Ými jötun, en er hann féll, þá hlióp svo mikið blóð úr sárum hans að með því drekktu þeir allri ætt hrímþursa, nema einn komst undan með sínu hýski. Þann kalla jötnar Bergelmi. Hann fór upp á lúður sinn og kona hans og hélst þar, og eru af þeim komnar hrímþursa ættir, svo sem hér segir:

Örófi vetra áðr væri jörð of sköpuð,

þá var Bergelmir borinn;

það eg fyrst of man, er sá hinn fróði jötunn

á var lúðr of lagiðr.“

8. Þá segir Gangleri: „Hvað höfðust þá að Bors synir, ef þú trúir að þeir séu guð?“

Hár segir: „Eigi er þar lítið af að segja. Þeir tóku Ými og fluttu í mitt Ginnungagap og gerðu af honum jörðina, af blóði hans sæinn og vötnin. Jörðin var gjör af holdinu, en biörgin af beinunum. Grjót og urðir gerðu þeir af tönnum og jöxlum og af þeim beinum er brotin voru.“

Þá mælti Jafnhár: „Af því blóði er úr sárum rann og laust fór, þar af gerðu þeir siá þann er þeir gyrtu, og festu saman jörðina og lögðu þann sjá í hring útan um hana, og mun það flestum manni ófæra þykja að komast þar yfir.“

Þá mælti Þriðji: „Tóku þeir og haus hans og gerðu þar af himin og settu hann upp yfir jörðina með fjórum skautum, og undir hvert horn settu þeir dverg. Þeir heita svo: Austri, Vestri, Norðri, Suðri.

Þá tóku þeir síur og gneista þá er lausir fóru og kastað hafði úr Múspellsheimi og settu á miðjan Ginnungahimin, bæði ofan og neðan til að lýsa himin og jörð. Þeir gáfu staðar öllum eldingum, sumum á himni, sumar fóru lausar undir himni, og settu þó þeim stað og sköpuðu göngu þeim. Svo er sagt í fornum vísindum að þaðan af voru dægur greind og áratal svo sem segir í Völuspá:

Sól það né vissi, hvar hún sali átti,

máni það né vissi, hvað hann megins átti,

stjörnur það né vissu, hvar þær staði áttu.

(Svá var áðr en þetta væri of jörð.)“

Þá mælti Gangleri: „Þetta eru mikil tíðindi, er nú heyri eg. Furðu mikil smíð er það og haglega ger. Hvernig var jörðin háttuð?“

Þá svarar Hár: „Hon er kringlótt utan og þar utan um liggur hinn djúpi sjár, og með þeirri sjávarströndu gáfu þeir lönd til byggðar jötna ættum. En fyrir innan á jörðunni gerðu þeir borg umhverfis heim fyrir ófriði jötna, en til þeirrar borgar höfðu þeir brár Ýmis jötuns og kölluðu þá borg Miðgarð. Þeir tóku og heila hans og köstuðu í loft og gerðu af skýin svo sem hér segir:

Ór Ýmis holdi var jörð of sköpuð,