Quaestiones disputatae: De electione humana / Wissenschaftliches Streitgespräch über die Frage der menschlichen Wahl E-Book

Thomas von Aquin

• Herausgeber: Reclam Verlag
• Kategorie: Geisteswissenschaft
• Sprache: Deutsch
• Veröffentlichungsjahr: 2024

Beschreibung

Handelt der Mensch frei oder aus Notwendigkeit? Und worin besteht die Freiheit? In der Wahl, die eine Besonderheit menschlichen Handelns ist. In seinem berühmten Text erkundet Thomas, worin genau die Möglichkeit der Wahl besteht und warum sie nicht auf andere Erklärungsmodelle reduziert werden kann. Vielmehr hängt an der Wahl die Freiheit zu handeln und die Möglichkeit einer philosophischen Ethik. Der Band zeichnet den Argumentationsgang dieses nach wie vor aktuellen Textes nach und eignet sich vorzüglich als Einstieg in die mittelalterliche Philosophie. Die Reihe »Great Papers Philosophie« bietet • bahnbrechende Aufsätze der Philosophie: Eine zeichengenaue, zitierfähige Wiedergabe des Textes (links das fremdsprachige Original, rechts eine neue Übersetzung). • eine philosophiegeschichtliche Einordnung: Wie dachte man früher über das Problem? Welche Veränderung bewirkte der Aufsatz? Wie denkt man heute darüber? • eine Analyse des Textes bzw. eine Rekonstruktion seiner Argumentationsstruktur, gefolgt von einem Abschnitt über den Autor sowie ein kommentiertes Literaturverzeichnis. E-Book mit Seitenzählung der Originalpaginierung. 

Leseprobe

Thomas von Aquin

Quaestiones disputatae: De electione humanaWissenschaftliches Streitgespräch über die Frage der menschlichen Wahl

Great Papers Philosophie

Übersetzt und herausgegeben von Andreas Speer

Reclam

Der Verlag behält sich die Verwertung der urheberrechtlich geschützten Inhalte dieses Werkes für Zwecke des Text- und Data-Minings nach § 44 b UrhG ausdrücklich vor. Jegliche unbefugte Nutzung ist ausgeschlossen.

RECLAMS UNIVERSAL-BIBLIOTHEK Nr. 962240

2024 Philipp Reclam jun. Verlag GmbH, Siemensstraße 32, 71254 Ditzingen

Covergestaltung: Cornelia Feyll, Friedrich Forssman

Gesamtherstellung: Philipp Reclam jun. Verlag GmbH, Siemensstraße 32, 71254 Ditzingen

Made in Germany 2024

RECLAM, UNIVERSAL-BIBLIOTHEK und RECLAMS UNIVERSAL-BIBLIOTHEK sind eingetragene Marken der Philipp Reclam jun. GmbH & Co. KG, Stuttgart

ISBN978-3-15-962240-8

ISBN der Buchausgabe 978-3-15-014471-8

www.reclam.de

Inhalt

Quaestiones disputatae: De electione humana Wissenschaftliches Streitgespräch über die Frage der menschlichen Wahl

Quaestiones disputatae de malo Quaestio Sexta: De electione humana

Wissenschaftliche Streitgespräche über die Frage des Bösen Sechste Frage: Über die menschliche Wahl

Zu dieser Ausgabe

Anmerkungen

Literaturhinweise

Nachwort

Determinierte Freiheit – Thomas von Aquin über die menschliche Wahl

1. Text und Kontext

2. Die Frage – das Puzzle

3. Die Strategie

4. Das Argument

5. Die Determinatio

6. Nachwirkung und bleibende Bedeutung

Zum Autor

[5]Quaestiones disputatae: De electione humana Wissenschaftliches Streitgespräch über die Frage der menschlichen Wahl

[6]Quaestiones disputatae de malo Quaestio Sexta: De electione humana

Quaestio est de electione humana. Et primo quaeritur, utrum homo habeat liberam electionem suorum actuum, aut ex necessitate eligat. Et videtur quod non libere, sed ex necessitate eligat.

Dicitur enim Ier. X: non est hominis via eius, nec viri est ut ambulet et dirigat gressus suos. Sed illud respectu cuius homo habet libertatem, eius est, quasi in ipsius dominio constitutum. Ergo videtur quod homo suarum viarum et suorum actuum liberam electionem non habeat.

Sed dicebat, quod hoc refertur ad executionem electionum, quae interdum non sunt in hominis potestate. – Sed contra est, quod Apostolus dicit ad Ro. IX: non est volentis, scilicet velle, neque currentis, scilicet currere; sed miserentis Dei. Sed sicut currere pertinet ad exteriorem executionem actuum, ita velle ad interiorem electionem. Ergo etiam interiores electiones non sunt in hominis potestate, sed sunt homini ex Deo.

Sed dicebat, quod homo ad eligendum movetur quodam interiori instinctu, scilicet ab ipso Deo, et [8]immobiliter; non tamen hoc repugnat libertati. – Sed contra est, quod cum omne animal moveat seipsum per appetitum, alia tamen animalia ab homine non habent liberam electionem, quia eorum appetitus a quodam exteriori movente movetur, scilicet ex virtute corporis caelestis, vel ex actione alicuius alterius corporis. Si igitur voluntas hominis immobiliter movetur a Deo, sequitur quod homo non habeat liberam electionem suorum actuum.

Praeterea. Violentum est cuius principium est extra, nil conferente vim passo. Si igitur voluntate electionis principium sit ab extra, scilicet Deus, videtur quod voluntas per violentiam et ex necessitate moveatur. Non ergo habet liberam electionem suorum actuum.

Praeterea. Impossibile est voluntatem hominis discordare a voluntate Dei; quia sicut Augustinus dicit in Encheridion, aut homo facit quod vult Deus, aut Deus de eo suam voluntatem implet. Sed voluntas Dei est immutabilis, ergo et voluntas hominis. Omnes ergo humanae electiones ex immobili electione procedunt.

Praeterea. Nullius potentiae actus potest esse nisi in suum obiectum; sicut visus actio non potest esse nisi circa visibile. Sed obiectum voluntatis est bonum, ergo voluntas non potest velle nisi bonum. Ex necessitate ergo [10]vult bonum et non habet liberam electionem boni vel mali.

Praeterea. Omnis potentia ad quam comparatur suum obiectum ut movens ad mobile, est potentia passiva, et suum operari est pati; sicut sensibile movet sensum; unde sensus est potentia passiva, et sentire est quoddam pati. Sed obiectum voluntatis comparatur ad voluntatem ut movens ad mobile: dicit enim Philosophus III De anima et IX Metaphisice, quod appetibile est movens non motum, appetitus autem movens motum. Ergo voluntas est potentia passiva, et velle est pati. Sed omnis potentia passiva ex necessitate movetur a suo activo, si sit sufficiens. Ergo videtur quod voluntas de necessitate moveatur ab appetibili, non ergo est liberum homini velle vel non velle.

Sed dicebat, quod voluntas habet necessitatem respectu finis ultimi, quia omnis homo ex necessitate vult esse beatus, non autem respectu eorum quae sunt ad finem. – Sed contra. Sicut finis est obiectum voluntatis, ita et id quod est ad finem; quia utrumque habet rationem boni. Si igitur voluntas ex necessitate movetur in finem, videtur etiam quod ex necessitate moveatur in id quod est ad finem.

Praeterea. Ubi est idem motivum et idem mobile, est et idem modus movendi. Sed cum aliquis vult finem et ea [12]quae sunt ad finem, idem est quod movetur, scilicet voluntas, et idem est movens: quia ea quae sunt ad finem non vult aliquis, nisi in quantum vult finem. Ergo est idem modus movendi, ut scilicet sicut aliquis ex necessitate vult finem ultimum, ita ex necessitate vult ea quae sunt ad finem.

Praeterea. Sicut intellectus est potentia separata a materia, ita et voluntas. Sed intellectus ex necessitate movetur a suo obiecto: cogitur enim homo ex necessitate assentire alicui veritati per violentiam rationis. Ergo eadem ratione et voluntas necessario movetur a suo obiecto.

Praeterea. Dispositio primi moventis relinquitur in omnibus sequentibus, quia omnia secunda moventia movent in quantum sunt mota a primo movente. Sed in ordine motuum voluntariorum primum movens est appetibile apprehensum. Cum igitur apprehensio appetibilis necessitatem patiatur, si per demonstrationem probetur aliquid esse bonum, videtur quod necessitas derivetur ad omnes motus sequentes; et ita voluntas non libere, sed ex necessitate movetur ad volendum.

Praeterea. Res magis est motiva quam intentio. Sed secundum Philosophum in VI Metaphisice bonum est in rebus, verum autem in mente; et sic bonum est res, verum autem intentio; ergo magis habet rationem motivi bonum quam verum. Sed verum ex necessitate movet [14]intellectum, ut dictum est. Ergo bonum ex necessitate movet voluntatem.

Praeterea. Dilectio, quae pertinet ad voluntatem, est vehementior motus quam cognitio, quae pertinet ad intellectum: quia cognitio assimilat, sed dilectio transformat, ut videtur per Dionisium IV cap. De divinis nominibus; ergo voluntas est magis mobilis quam intellectus. Si ergo intellectus ex necessitate movetur, videtur quod multo magis voluntas.

Sed dicebat, quod actio intellectus est secundum motum ad animam, actus autem voluntatis est secundum motum ab anima; et sic intellectus habet magis rationem passivi, voluntas autem magis rationem activi: unde non necessitate patitur a suo obiecto. – Sed contra. Assentire pertinet ad intellectum sicut consentire ad voluntatem. Sed assentire significat motum in rem cui assentitur, sicut et consentire in rem cui consentitur. Ergo non magis est motus voluntatis ab anima quam motus intellectus.

Praeterea. Si voluntas respectu ad aliqua volita non ex necessitate moveatur, necesse est dicere, quod se habeat ad opposita: quia quod non necesse est esse, possibile est non esse; sed omne quod est in potentia ad opposita, non reducitur in actum alicuius eorum nisi per [16]aliquod ens actu, quod facit illud quod erat in potentia esse in actu; quod autem facit aliquid esse actu, dicimus esse causam eius. Oportebit ergo, si voluntas aliquid determinate vult, quod sit aliqua causa quae faciat ipsam hoc velle. Causa autem posita necesse est effectum poni, ut Avicenna probat: quia si causa posita adhuc est possibile effectum non esse, indigebit adhuc alio reducente de potentia in actum, et sic primum non erat sufficiens causa. Ergo voluntas ex necessitate movetur ad aliquid volendum.

Praeterea. Nulla virtus se habens ad contraria est activa, quia omnis virtus activa potest agere id cuius est activa; possibili autem posito non sequitur impossibile: sequeretur autem duo opposita esse simul, quod est impossibile. Sed voluntas est potentia activa. Ergo non se habet ad opposita, sed de necessitate determinatur ad unum.

Praeterea. Voluntas aliquando incipit eligere cum prius non eligeret; aut igitur transmutatur a dispositione in qua prius erat, aut non. Si non, sequitur quod sicut prius non eligebat, ita nec modo; et sic non eligens eligeret, quod est impossibile. Si autem mutatur eius dispositio, necesse est quod ab aliquo sit mutata, quia omne quod movetur ab alio movetur. Movens autem imponit [18]necessitatem mobili, alias non sufficienter moveret ipsum. Ergo voluntas ex necessitate movetur.

Sed dicebat, quod rationes istae concludunt de potentia naturali, quae est in materia, non autem de potentia immateriali, quae est voluntas. – Sed contra. Principium totius humanae cognitionis est sensus; nihil ergo potest cognosci ab homine nisi secundum quod cadit sub sensu vel ipsum vel effectus eius. Sed ipsa virtus se habens ad opposita non cadit sub sensu, in effectibus autem eius qui sub sensu cadunt, non inveniuntur duo actus contrarii simul existere; sed semper videmus quod determinate unum procedit in actu. Ergo non possumus iudicare esse in homine aliquam activam potentiam ad opposita se habentem.

Praeterea. Cum potentia dicatur ad actum, sicut se habet actus ad actum, ita se habet potentia ad potentiam. Sed duo actus oppositi non possunt esse simul. Ergo nec potest esse una potentia ad duo opposita.

Praeterea. Secundum Augustinum in I De Trinitate, nihil est sibi ipsi causa ut sit, ergo pari ratione nihil est sibi ipsi causa ut moveatur; voluntas ergo non movet seipsam; sed necesse est quod ab aliquo moveatur, quia [20]incipit agere postquam prius non egerat, et omne tale aliquo modo movetur; unde et de Deo dicimus quod non incipit velle postquam noluerat, propter eius immobilitatem. Ergo necesse est quod voluntas ab alio moveatur. Sed quod ab alio movetur, necessitatem ab alio patitur. Ergo voluntas necessario vult et non libere.

Praeterea. Omne multiforme reducitur ad aliquod uniforme; sed motus humani sunt varii et multiformes, ergo reducuntur in motum ›uniformem, qui est motus caeli‹, sicut in causam. Sed quod causatur ex motu caeli, ex necessitate provenit, quia causa naturalis ex necessitate producit effectum suum nisi sit aliquid impediens, motum autem caelestis corporis non potest aliquid impedire quin consequatur suum effectum, quia oporteret quod etiam aliquid illius impedientis reduceretur in aliquod principium caeleste sicut in causam. Ergo videtur quod motus humani ex necessitate proveniant, et non ex libera electione.

Praeterea. Qui facit quod non vult, non habet liberam electionem. Sed homo facit quod non vult, Ro. VII: quod odi malum illud facio. Ergo homo non habet liberam electionem suorum actuum.

Praeterea. Augustinus dicit in Encheridion quod homo male utens libero arbitrio se perdidit et ipsum. Sed libere eligere non est nisi habentis liberum arbitrium. Ergo homo non habet liberam electionem.

[22]Praeterea. Augustinus dicit in VIII Confessionum quod dum consuetudini non resistitur, fit necessitas. Ergo videtur quod saltem in his qui sunt assueti aliquid facere, voluntas ex necessitate moveatur.

Sed contra est quod dicitur Eccli. XV: Deus ab initio constituit hominem, et reliquit eum in manu consilii sui. Hoc autem non esset nisi haberet liberam electionem, quae est appetitus praeconsiliati, ut dicitur in III Ethicorum. Ergo homo habet liberam electionem suorum actuum.

Praeterea. Potentiae rationales sunt ad opposita, secundum Philosophum. Sed voluntas est potentia rationalis: est enim in ratione, ut dicitur in III De anima. Ergo voluntas se habet ad opposita, et non ex necessitate movetur ad unum.

Praeterea. Secundum Philosophum in III et VI Ethicorum, homo est dominus sui actus, et in ipso est agere et non agere. Sed hoc non esset si non haberet liberam electionem. Ergo homo habet liberam electionem suorum actuum.

Responsio. Dicendum, quod quidam posuerunt, quod voluntas hominis ex necessitate movetur ad aliquid eligendum. Nec tamen ponebant quod voluntas cogeretur: non enim omne necessarium est violentum, sed solum illud [24]cuius principium est extra. Unde et motus naturales inveniuntur aliqui necessarii, non tamen violenti: violentum enim repugnat naturali sicut et voluntario, quia utriusque principium est intra, violenti autem principium est extra.

Haec autem opinio est haeretica. Tollit enim rationem meriti et demeriti in humanis actibus. Non enim videtur esse meritorium vel demeritorium quod aliquis sic ex necessitate agit quod vitare non possit. Est etiam annumeranda inter extraneas philosophiae opiniones, quia non solum contrariatur fidei, sed subvertit omnia principia philosophiae moralis. Si enim non sit aliquid liberum in nobis, sed ex necessitate movemur ad volendum, tollitur deliberatio, exhortatio, praeceptum et punitio, et laus et vituperium, circa quae moralis philosophia consistit. Huiusmodi autem opiniones quae destruunt principia alicuius partis philosophiae dicuntur positiones extraneae, sicut nihil moveri, quod destruit principia scientiae naturalis. Ad huiusmodi autem positiones ponendas inducti sunt aliqui homines partim quidem propter proterviam, partim propter aliquas rationes sophisticas, quas solvere non potuerunt, ut dicitur in IV Metaphisice.